De slapstick van een Kerk zonder God

• Jaap de Wit
• 19 november 2013
• Een rooms sausje
• 1

Wanneer je iemand over straat nietsvermoedend richting een bananenschil ziet lopen, kun je in theorie zeggen: ‘Pas op, daar ligt een bananenschil!’ Ja, het is zelfs heel christelijk om iemand beleefd te waarschuwen. Maar het bederft wel de pret. En tja, wij sinds de zondeval nu eenmaal ‘door en door verdorven’, dus doen we vaak niet datgene wat de christelijke naastenliefde van ons verlangt. De filosoof vraagt zich af wat een bananenschil werkelijk is en vergeet in te grijpen. De determinist haalt slechts zijn schouders op en meent dat het zinloos is om de valpartij te verhinderen, aangezien deze vooraf bepaald en dus onvermijdelijk is. En ik, als zondige katholiek, zie met de nodige voorpret toe hoe dit dolkomische tafereel zich gaat ontvouwen.

Waar sommige humor grappig is vanwege het feit dat het origineel en verrassend is, is slapstick alleen grappig als het juist geen verrassing is, maar je het van verre ziet aankomen. Het is de overdrijving van het voorspelbare dat zorgt voor een lach die men inhoudt tot het moment waarop de voorspelling uitkomt en de komische situatie haar climax bereikt. De verwachtingsvolle gniffel mag dan eindelijk een bulderlach worden.

Het was deze zelfde gniffel die ik nauwelijks kon onderdrukken toen ik las dat een groep atheïsten een kerk had opgericht omdat zij het ‘goede van religie’ wilde behouden, maar dan zonder God. Hoewel ik veel sympathie kan opbrengen voor dit goedbedoelde initiatief, zag ik meteen verschillende bananenschillen opdoemen. Een daarvan was dat de ironie van een boze, militant atheïstische reactie (‘Wij zijn GEEN religie!’) niet lang kon uitblijven.

The Sunday Assembly, zoals deze goddeloze charismatische kerkstroming zich noemt, is opgericht door de Britse komieken Sanderson Jones en Pippa Evans. Maar de kerk voor atheïsten is zeker geen grapje. Jones zag zes jaar geleden een kerstconcert en was daardoor erg geraakt, hoewel hij het jammer vond dat het in de kern draaide om iets waarin hij niet geloofde. “Als je nadenkt over de kerk, dan is er maar weinig dat er slecht aan is,” aldus Jones, “Er worden geweldige liedjes gezongen, je hoort er interessante gespreksstof, je denkt na over hoe je jezelf kunt verbeteren en andere mensen kunt helpen. En dat doe je in een gemeenschap met prachtige relaties. Welk gedeelte is er nu niet leuk aan een kerk?”

En dus startte hij een ‘goddeloze congregatie’ met als motto: Live better, help often, wonder more. Op de website van deze kerk wordt in tien punten (geboden?) uitgelegd waar ze voor staan en lezen we daar onder: “Soms gebeuren slechte dingen met goede mensen, hebben we onze momenten van zwakte, of is het leven gewoon oneerlijk. Wij willen dat The Sunday Assembly een huis van liefde en medeleven is, waar je, ongeacht je situatie, welkom, geliefd en geaccepteerd bent.”

Klinkt wel een beetje bekend, nietwaar? Bijna christelijk. En inderdaad, mijn gniffel werd al snel een harde lach toen ‘fundamentalistische atheïsten’ felle kritiek uitten omdat de manier waarop The Sunday Assembly niet in God gelooft ‘niet de juiste manier is om niet in God te geloven.’ Daarmee is deze kerk misschien wel de eerste atheïstische ketterij geworden. Als er een patroonheilige van ironie was, dan stak ik direct een kaarsje op.

Als je de beweging, die als een lopend vuurtje over de wereld gaat, goed beschouwt dan zie je al snel wat mogelijke uitglijders aankomen. Hoewel ze beweren de wereld te willen verbeteren, ontbreekt een heldere visie. The Sunday Assembly is een ambitieus crowd funding project begonnen om £ 500.000 op te brengen, zodat ze hun kerk kunnen verspreiden. Ze claimen hier zelf niet rijk van te worden, omdat het geld alleen de kosten dekt. Hiervan is £ 240.000 bedoeld voor een development team van drie personen over twee jaar, £ 60.000 voor het salaris van Jones en Evans, en de rest gaat naar de kosten van het crowd funding project zelf, leuke beloningen voor de donateurs, en belastingen. Ze moeten belasting betalen omdat ze juridisch een bedrijf met winstoogmerk zijn. Toch hopen ze de status van liefdadigheidsinstelling te kunnen verkrijgen. Hoewel, als ik deze begroting zo zie, dan is er 0% gereserveerd voor liefdadigheid. En als je schat dat je £ 50.000 vennootschapsbelasting moet betalen, terwijl je zegt £ 0 winst te behalen, dan ben je hoogstwaarschijnlijk gevestigd in het land met de meest ongunstige belastingwetten allertijden. Een belastinghel, in plaats van een belastingparadijs.

Behalve de slogan ‘help more’ en de vage doelstellingen dat ze de gemeenschap willen dienen en een kracht ten goede willen zijn, rept de website nergens over concrete liefdadigheidsprojecten. Het lijkt er sterk op dat hun definitie van ‘een kracht ten goede zijn’, betekent dat je leuke lezingen geeft over het onderwerp ‘geluk’ en liedjes zingt, zodat iedereen zich goed voelt en weer blij naar huis gaat. Maar een echte kerk is meer dan alleen zondag bij elkaar komen. De rest van de week doet zij concreet aan liefdadigheid en vervult zij een pastorale rol die veel meer inhoudt dan te zeggen dat het leven soms oneerlijk is maar dat je in de kerk altijd welkom bent. Ik zeg niet dat The Sunday Assembly zich dit niet realiseert, of dat zij niets aan liefdadigheid doet, maar simpelweg dat zij hierover geen duidelijkheid biedt en dat dit vragen oproept.

Ik vermoed dat het gebrek aan visie ook samenhangt met het gebrek aan doctrine. Zij vinden dit zelf een kracht. Ze weigeren om christenen belachelijk te maken, want hoewel zij niet in het bovennatuurlijke geloven veroordelen ze een ander niet die het wel doet. Ze kenmerken zich door een groot inclusivisme en iedereen is dus welkom. Ze trekken dan ook steeds meer publiek uit een groep mensen die zichzelf omschrijft als ‘spiritueel, maar tegen georganiseerde religie.’ Wacht even… Je bent tegen georganiseerde religie. En dus ga je naar een kerk? Je bent spiritueel, maar sluit je aan bij een groep atheïsten? Die hebben ontdekt dat het ‘goede’ van religie juist het feit is dat het is georganiseerd? Oké, prima, je kunt natuurlijk open van geest zijn, maar om met Chesterton te spreken: “Wees niet zo open van geest dat je hersenen eruit vallen!”

The Sunday Assembly meent dat ze je niet gaat vertellen hoe je je leven moet leiden, maar je wel helpt om het beter te doen. Leuk, dat doet de christelijke kerk ook. Maar zij zien blijkbaar niet in dat dit niet gaat zonder doctrines. Je kunt niet beweren dat je het doel hebt om jezelf en de wereld te verbeteren als je geen idee hebt wat ‘beter’ en wat ‘slechter’ is. Zonder doctrines heb je geen kwalitatieve maatstaf en kun je hooguit claimen dat je jezelf of de wereld hebt veranderd. Dit leidt niet alleen tot willekeur, maar kan ook intern tot discussie leiden en het gepropageerde inclusivisme breken. In dat geval zien we straks de wereldverbeteraars van de Pro-Life Sunday Assembly, die menen dat het eerste gebod, ‘we are a 100% celebration of life’, ook geldt voor het ongeboren leven, terwijl de Pro-Choice Sunday Assembly het eerste gebod wijzigt in ‘we are a 100% celebration of life outside the womb’. Zij menen dan weer dat het gebod ‘Let’s enjoy it together’ het best rechtvaardigt om ongeboren baby’s te vermoorden wanneer deze het plezier bederven, zolang je er maar deftige termen als ‘foetus aborteren’ voor gebruikt.

Of erger nog, men splitst zich af vanwege de aard van de God waarin ze niet geloven. In dat geval zien we de Orthodox Sunday Assembly ontstaan die het niet genoeg vindt om niet in God te geloven maar van haar leden eist dat zij ‘God stellig ontkennen’ en vervolgens de Agnostic Sunday Assembly waar je alleen welkom bent als je kunt bewijzen dat je geen mening hebt. Om het geheel van kerkstromingen nog meer verwarrend te maken ontstaat daarna de Vrijgemaakte Sunday Assembly die God weer wil introduceren in de atheïstische liturgie, waarop de Orthodox Sunday Assembly een decreet uitvaardigt dat ieder lid van de Vrijgemaakte Sunday Assembly ‘onwetend’ is. Voor de christenen die het nu allemaal niet meer kunnen volgen: ‘onwetendheid’ is een post-moderne vorm van de hel.

Het is dus nog maar zeer de vraag of deze atheïstische kerk geen eendagsvlieg gaat worden. De tijd zal leren of The Sunday Assembly flink zal uitglijden of stevig door zal lopen. Een kerk zonder God is uiteindelijk een kerk zonder draaiende motor, zeker wanneer het even tegenzit. Toch hoop ik wel dat dit initiatief de kans krijgt om door te groeien en wat van haar ambities waar te maken. Het bovenstaande is dan ook niet zozeer een poging tot spot of kritiek, maar eerder een waarschuwing voor bananenschillen. Want zoals ik eerder al zei, kan ik er ook veel sympathie voor opbrengen. Het is een gegeven dat atheïsten gemiddeld minder aan liefdadigheid doen dan gelovigen, en sinds de ontkerkelijking hebben liefdadigheidsinstellingen steeds meer moeite om genoeg vrijwilligers te vinden. Dit geldt niet alleen voor kerkelijke, maar ook voor seculiere organisaties, omdat het merendeel van de vrijwilligers kerkgangers zijn. Dit gegeven is ook een doorn in het oog van sommige atheïsten, en het zou mooi zijn wanneer The Sunday Assembly daadwerkelijk meer ongelovigen weet te inspireren om zich voor de samenleving in te spannen.

Ook moet het Jones en Evans nagegeven worden dat ze een atheïstische beweging zijn gestart die ook eens onbeschaamd uitkomt voor de mooie kanten die zij in de religie erkennen. De aanhangers menen niet in God te geloven, maar wel op zoek te zijn naar het goede. Ik neem dat maar op hun woord aan en bedenk me dat een ieder die naar het goede op zoek is, per definitie ook op zoek is naar God. En daarmee zijn we weer terug bij Chesterton. Deze apologeet schetste het beeld van een ontdekkingsreiziger, die er met een zeiljacht op uittrok en dacht een vreemd land te hebben ontdekt. Nadat hij tot de tanden bewapend aan wal was gegaan en de Britse vlag triomfantelijk bij een barbaarse tempel had geplaatst, kwam hij erachter dat deze tempel het Paviljoen van Brighton was en hij dus weer terug was in zijn vaderland. Als een beweging zoals The Sunday Assembly echt al het goede uit religie wil halen en mensen wil aansporen zichzelf te verbeteren, dan zet zij koers terug naar huis. Gefeliciteerd, atheïsten, jullie zijn op weg om per ongeluk het christendom te herontdekken!