Over zondige mensen en overgewaardeerde dieren

Dieren zijn een beetje overgewaardeerd. En als je het niet van mij wilt aannemen, neem het dan maar aan van de paus. Afgelopen weekend deed hij tijdens een speciale audiëntie voor het Jaar van Barmhartigheid althans een nogal opmerkelijke uitspraak. “Medelijden mag niet verward worden met het mededogen dat we voelen voor de dieren die bij ons wonen. In feite gebeurt het, dat we dit sentiment voelen voor dieren, maar onverschillig blijven voor het lijden van anderen. Hoe vaak zien we niet dat mensen zeer gehecht zijn aan katten en honden, maar vervolgens de naaste, die hen nodig heeft, in de steek laten? Dat kan niet,” aldus Franciscus.

Het lijkt misschien vreemd dat een paus die zo begaan is met onze natuurlijke omgeving, een dergelijke uitspraak doet. Het suggereert immers dat hulp aan dieren minder belangrijk is dan hulp aan onze medemensen. Is dit dezelfde paus die de term ‘milieu-encycliek’ aan onze woordenschat heeft toegevoegd?

‘Als dieren beter zijn dan mensen, is er een absolute moraal.’

Eerlijk gezegd, vind ik het helemaal niet zo schokkend. Sterker nog, onze verknipte relatie met dieren heeft een niet geringe rol gespeeld in mijn bekeringsproces. Toen ik nog ongelovig was, had ik namelijk twee tegenstrijdige meningen, die ik in onze huidige cultuur nog steeds regelmatig tegenkom. Ten eerste dacht ik dat de mens een dier was, dat soms beter, maar meestal een stuk slechter was dan andere dieren. En ten tweede, vond ik dat de kerk mensen een onnodig schuldgevoel probeerde aan te praten, door te stellen dat wij zondaars zijn, terwijl er volgens mij helemaal geen objectieve moraal bestond. De ene mening sluit de andere logischerwijs uit, en je kan daar als atheïst maar beter niet al te diep over nadenken, want anders loop je het risico om christen te worden.

Ik hoor weleens van christenen die met een enorm schuldgevoel zijn opgegroeid, omdat het besef van de zonde er in hun jeugd nogal werd ingestampt. Ik denk dat dit eerder een kwestie is van een slechte opvoeding dan van een slechte theorie, want toen ik de zondeleer ontdekte, heb ik het ervaren als een enorme bevrijding. De Engelse auteur G.K. Chesterton noemde de erfzonde zelfs de enige christelijke doctrine die kan worden bewezen. Je hoeft immers maar om je heen te kijken om te zien dat er iets mis is met de menselijke natuur, waardoor wij heel wat ellende in deze wereld veroorzaken.

Ik zie dan ook regelmatig op Facebook berichten verschijnen van zowel gelovige als ongelovige vrienden, die beweren dat dieren een stuk beter zijn dan mensen. Vaak gaat deze stelling gepaard met nieuwsberichten over huisdieren die het leven van hun baasje hebben gered, of met de constatering dat huisdieren trouw zijn en niet over je roddelen, terwijl de mensen om je heen dat wel doen.

Prentjes als deze zijn niet ongebruikelijk op sociale media.
Prentjes als deze zijn niet ongebruikelijk op sociale media.

Je kunt natuurlijk heel gemakkelijk constateren dat wij in dergelijke gevallen met twee maten meten. We prijzen de goede kwaliteiten van dieren, terwijl we hun slechte kenmerken afdoen als natuurlijk instinct. Een leeuw die de welpjes van een rivaliserend mannetje doodt, volgt simpelweg de wetten van de evolutie. Als een mens zoiets doet, voelen we afschuw, noemen hem een monster, en stoppen hem – terecht – in de gevangenis. Onze morele waardering van dieren is dus nogal selectief.

‘De mens kon diep vallen, omdat zijn bestemming zo hoog was als de hemel zelf.’

Maar de werkelijke paradox ligt in het feit dat we überhaupt dieren ‘beter’ kunnen vinden naar maatstaven die zijn ontsproten in de hoofden van mensen. Want ofwel is elke morele vergelijking tussen mensen en dieren zinloos, omdat goed en kwaad slechts menselijke verzinsels zijn, ofwel bestaat er een moraal die onafhankelijk is van biologische levensvormen.

Wanneer we ervan uitgaan dat er een objectieve moraal is, waaraan we zowel mensen als dieren kunnen meten, dan is volgens mij het verhaal van de zondeval de enige manier waarop we de natuur in een gezonde en logische verhouding kunnen plaatsen. Het atheïstische alternatief zou ons juist een onnodig schuldgevoel moeten geven. Wanneer we ons verlagen tot het niveau van de dieren, overschatten we de dieren en doen we onszelf tekort. We zijn dan de enige diersoort die zichzelf uitroeit en de natuur vernietigt.

Onze broeders in het dierenrijk bezitten echter geen mythes over een oerhond, die vanwege zijn zonden uit het paradijs is geknikkerd. Moderne kruisspinnen fluisteren ook geen verhalen rond een kampvuur over een oerspin die hardhandig het verschil tussen goed en kwaad leerde kennen. Adam en Eva bewijzen dat de mens alleen maar zo diep heeft kunnen vallen, omdat zijn bestemming zo hoog was als de hemel zelf.

‘In behulpzame dieren herkennen we het plan van God, terwijl we in behulpzame mensen de genade van God herkennen.’

Dieren denken niet in abstracte termen als ‘trouw’ of ‘heldhaftigheid’, dus het feit dat wij hen op deze kwaliteiten kunnen beoordelen, suggereert al dat we een streepje voor hebben op de dieren. Zij doden omdat ze geen andere keuze hebben, en ze zorgen voor elkaar omdat ze geen andere keuze hebben. Wanneer een hond trouw of heldhaftig is, komt dat omdat hij geen wolf meer is. Wij hebben, met onze kennis van goed en kwaad, de eeuwige idealen vastgelegd in onze legenden, bezongen in onze poëzie en gefokt in onze huisdieren. En we projecteren deze idealen ook graag op het hele dierenrijk. Wanneer we op het internet een plaatje zien van een koe die verweesde lammetjes adopteert, dan raken we daardoor vertederd en kunnen we inderdaad het plan van God herkennen. Maar alleen wanneer de gevallen mens – bijvoorbeeld in de persoon van de barmhartige Samaritaan – zijn hand uitsteekt om een beroofd en mishandeld medemens overeind te helpen en hem in veiligheid te brengen, kunnen we ook de genade van God herkennen. De koe ziet de lammetjes en volgt haar moederinstinct. De Samaritaan besluit om ondanks zichzelf niet door te lopen.

De echte bevrijding van de zondeleer is dan ook dat we juist niet gedoemd zijn om onszelf als een mislukte diersoort te beschouwen. We hebben de vrije keuze om het goede te doen. Uiteraard behoort de zorg voor de natuur en voor de dieren ook tot dat goede. Paus Franciscus heeft hier in het verleden ook al op gewezen en zijn recente uitspraak verandert daar natuurlijk niets aan. Maar juist omdat dieren moreel neutraal zijn, is het relatief eenvoudig voor hen te zorgen. Natuurlijk moeten we het opnemen voor de onschuld, maar als we daar onze prioriteit leggen omdat onze medemensen zo gemeen kunnen zijn, dan sluiten we onze ogen voor onze eigen tekortkomingen. Het grootste goed is daarom de liefdadigheid naar een ander persoon die zich in dat zelfde spanningsveld tussen goed en kwaad moet manoeuvreren. Iemand helpen die fouten maakt, is inzien dat je zelf ook in zijn positie kan verkeren. Zeker, dieren kunnen goede dingen leren, maar alleen de mens kan zich – elke dag opnieuw – bekeren.


Dit artikel is gebaseerd op mijn column in ‘Van Harte Katholiek’ van 18 mei 2016 op Radio Maria.

, , , , , , , , , , , ,

Jaap de Wit

Jaap is geboren in 1978 in het wonderschone Bergen op Zoom, en thans woonachtig in Gouda. Overdag is hij software engineer en ‘s avonds is hij Rooms-Katholiek. Hoewel hij kort na zijn geboorte al een tijdje katholiek is geweest, was hij jarenlang atheïst. Op een dag in 2010 liep hij per abuis tegen het het ware geloof aan en sindsdien zit hij weer stevig in de kerkbanken. Sinds 2012 is hij enthousiast lid van Koor Padua en sinds 2014 is hij ook acoliet in Gouda.

Alle berichten van Jaap


12 reacties op “Over zondige mensen en overgewaardeerde dieren”

  • Volkomen onzin. De manier waarop dieren door mensen worden behandeld tart elke moraal.

    Maar wel bedankt voor het citaat van Franciscus waar ik naar zocht.
    De Paus maakt zijn naamheilige te schande. Wat een aanfluiting om als Paus juist voor die naam te kiezen!

  • GROBBO schreef:

    Inderdaad meer dan mythes zijn het niet, net als de Ilias van Homerus.
    Ook uit de sprookjes van Grimm kun je waarheden destilleren, kristalliseren, en bespreken
    Dat wil natuurlijk niet zeggen dat deze verhalen waar gebeurd zijn.

    Om dan zulke verhalen, zoals ook uit de Bijbel of Koran of Ilias, vervolgens als echte waarheid te gaan beschouwen en je leven te wijden in aanbidding en verering van deze goden in deze verzinsels is bizar.

    Als je zoiets doet ben je volgens mij gespeend van elke realiteitszin.

  • GROBBO schreef:

    “Mythen…” Kijk nou komen we ergens…inderdaad mythes, net als de Ilias van Homerus of de sprookjes van Grimm. Ook daar kun je waarheden uit destileren. Het blijven natuurlijk gewoon verzinsels. Meer niet.

  • Robert Frans schreef:

    Volgens mij noemt Jaap zulke oorsprongsverhalen vrij duidelijk mythen. En gaat hij dus met de verhalen om zoals je met mythen om behoort te gaan, namelijk door de diepe waarheden erachter de destilleren en deze waarheid vervolgens uit te kristalliseren door het verhaal verder te bespreken en haar taal verder toe te passen in het schrijven over deze waarheden.

  • GROBBO schreef:

    Als je met onderstaande zinsneden aan komt zetten, dan ontken je de evolutie.

    “de zondeval”…

    “de gevallen mens”..

    “Adam en Eva bewijzen”….

    “niet gedoemd zijn om onszelf als een mislukte diersoort te beschouwen”….

    Als je de evolutie aanvaardt als iets wat heeft plaatsgevonden (en dat kun je inmiddels gewoon als een feit beschouwen.) zijn bovenstaande citaten kletskoek.

  • Grobbo: waar zie jij dat Jaap de evolutie ontkent? Ik lees dat niet; alleen dat Jaap een vorm van de zondeval erkent maar dat hoeft niet op gespannen voet te staan met evolutie.

  • Ik ben geen katholiek. Wel Belg (waarschijnlijk heb ik hierdoor een handicap inzake ratio) Ik heb de Bijbel wel gelezen, en de Koran, en de Edda, en… Maar ik zie toch geen rechtstreeks verband in dit artikel met de evolutieleer.
    Ik kan wel aannemen dat geloof -het woord zegt het zelf- vol met aannames zit
    Als lezer wordt je wel verondersteld een beetje te proberen begrijpen wat de schrijver bedoelt, hé…

  • GROBBO schreef:

    Wat een flutstuk weer vol met onbewezen religieuze aannames. Zelfs de evolutie wordt nog ontkend en dat in 2016.

    Tja, je moet ook wel als gelovige, anders blijft er helemaal niet over van het sprookje van erfzonde en verlossing aan het kruis wat dan ook nergens meer op slaat.

    De mensheid bestaat al zo’n tweehonderdduizend jaar, terwijl de christelijke religie nog maar een paar duizend jaar geleden is ontstaan. Hoe duidelijk wil je het nog hebben.

    Katholieken wordt toch eens wakker. Gebruik je ratio toch eens in plaats van te leven in een fantasie en wishfull thinking modus.

  • Jaap, dat heb je prachtig geschreven.
    Ik ben helemaal akkoord. Ik wil deze tekst graag verder geven/sturen.
    Hopelijk lukt het mij om die vanuit dit ‘medium’ te kopiëren.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *