Over vechtende katholieken en een genuanceerde paus

De apostolische exhortatie Amoris Laetitia is inmiddels alweer twee weken geleden gepubliceerd. Aangezien de paus heeft geadviseerd rustig de tijd te nemen om dit tweehonderdzesenzestig pagina’s tellend document te lezen, heb ik mezelf voorgenomen er over twee jaar eens aan te beginnen. Toch wil ik bij deze al een aantal voorzichtige observaties kwijt.

Het valt me namelijk op hoe snel men na het verschijnen van de exhortatie begon te bekvechten over de vraag of gescheiden en hertrouwde mensen nu wel of niet te communie mogen gaan. De sleutel om dit spannende mysterie te ontrafelen, zou zijn gelegen in het correct interpreteren van twee nogal vage voetnoten. Ik vond het jammer dat men nu juist over dit onderwerp zo begon te muggenziften. Afgezien van het nogal voor de hand liggende feit dat kerkelijke regels omtrent de sacramenten niet worden vastgelegd of herzien in voetnoten van post-synodale exhortaties, zou het volgens mij al veelzeggend moeten zijn dat de paus hier niet over spreekt. Kennelijk wil hij het over veel bredere zaken hebben. Hoe triest is het dan wanneer we met z’n allen die negen prachtige hoofdstukken over de liefde terugbrengen tot de vraag hoe we nu twee miezerige voetnootjes moeten duiden?

De paus gaf afgelopen weekend trouwens zelf tijdens een interview aan dat hij er verdrietig en gefrustreerd van raakt dat de media het telkens tot dit ene onderwerp reduceert, terwijl dat volgens hem niet het voornaamste onderwerp is. Ik begin inmiddels te vermoeden dat hij het document alleen maar ‘de vreugde van de liefde’ heeft genoemd, omdat hij niet wist hoe je ‘de vreugde van oeverloze haarkloverij’ in het Latijn moest vertalen. Nochtans waarschuwt hij in de tweede paragraaf van het voorwoord al dat sommige mensen binnen de Kerk de regels compleet willen veranderen zonder goede gronden, terwijl anderen juist denken dat ze alle problemen kunnen oplossen door wat algemene regels toe te passen. Dat zou op zich al een indicatie kunnen zijn voor zowel progressieve als conservatieve katholieken, dat zij eens rustig en vooral genuanceerd moeten gaan nadenken over wat de paus te vertellen heeft, in plaats van voetnoten af te struinen op zoek naar de bevestiging van het eigen gelijk.

familiaris consortio

Wat me vooral opvalt aan deze paus, is hoe hij een brug slaat van de fraaie idealen van zijn voorgangers over huwelijk en gezin naar de vaak gebroken realiteit, waarin mensen deze idealen niet kunnen bereiken. Natuurlijk helpt het dan niet om hen met deze idealen om de oren te slaan. Evenmin helpt het om de idealen te verzwijgen of helemaal af te schaffen. Men kan net zo goed de zon weghalen, omdat de zonnebloem haar toch nooit kan bereiken. Maar dan heeft de bloem ook niets meer om naar toe te groeien. Franciscus grijpt daarom regelmatig terug op eerdere Vaticaanse documenten, zoals Familiaris Consortio van Johannes Paulus II. Maar waar die paus ons op basis van de Bijbel en filosofie een schitterend doel voorhield, lijkt de huidige paus ons vooral een spiegel voor te willen houden om te zeggen: “Hier sta jij nu, en vanaf dat punt gaan wij samen onderweg.” Johannes Paulus II verrijkte de Kerk met een theologie van het lichaam, waarin hij de betekenis van het huwelijk en de seksualiteit verhelderde. Franciscus lijkt nu ook de weg te hebben vrijgemaakt voor een pastoraat van het lichaam, waarin we ons met onze onvolmaakte situaties veilig mogen weten in de Kerk.

Het is precies daarom dat het extra pijnlijk is wanneer sommige katholieken zich meteen verschuilen in de loopgraven van progressieve en conservatieve clichés. De paus roept op om mensen niet het gevoel te geven dat ze geëxcommuniceerd zijn en hen zoveel mogelijk bij het kerkelijk leven te betrekken. Maar door dit vervolgens te vernauwen tot dat ene punt van de Eucharistische communie, geven beide partijen stellig de indruk dat deze mensen er inderdaad niet bij horen. In plaats van met hen op weg te gaan, lopen we bij voorbaat al vast op de beren op de weg. De paus vindt dat we ieder individu moeten helpen onderscheiden hoe die mooie theologie en die moeilijke regeltjes nu precies van toepassing zijn op zijn of haar leven. Maar in plaats daarvan panikeren we over de vraag of er nu iets aan die theologie en die regeltjes is veranderd of niet. We zouden allemaal het goede voorbeeld moeten proberen geven in ons eigen leven en in onze eigen omgeving. Maar wanneer ik dergelijke discussies lees, voel ik me niet altijd even trots om katholiek te zijn.

Amoris Laetitia geeft iedereen genoeg stof om over na te denken. Als de paus de nadruk legt op onderscheiding in complexe, persoonlijke situaties, dan lijkt dat me ook voor iedere pastor een uitdaging. Uiteindelijk begaan zowel de uitgesproken voor- als tegenstanders van communie voor gescheiden en hertrouwde mensen vaak exact dezelfde fout: ze willen een algemeen geldende regel afdwingen, die ze zonder al te veel moeite op alle mensen kunnen toepassen. Ze stellen dus beiden de regel centraal, waar de paus nu juist de mens centraal wil stellen.

In zijn genuanceerd en uitdagend werk, laat deze paus volgens mij wederom zien dat de liefde niet zonder waarheid kan bestaan, en dat de waarheid niet zonder liefde mag bestaan. “De vreugde van de liefde die wordt beleefd in gezinnen, is ook de vreugde van de Kerk,” zegt Franciscus in de allereerste paragraaf. Ik kan uit persoonlijke ervaring zeggen dat deze vreugde niet vanzelf komt. Het is iets waarvoor je hard moet werken, en iets dat soms zelfs onherroepelijk stuk kan gaan. Ik heb zelf ook niet altijd volgens het ideaalplaatje van de Kerk geleefd, maar uiteindelijk hebben zowel die theologische idealen als het warme nest van een begripvolle katholieke parochie mij daadwerkelijk op weg geholpen. Inmiddels heb ik in de eerste acht maanden van mijn prille huwelijk al heel wat van die vreugde mogen proeven. Ik hoop en bid dat ik hier altijd voor blijf werken, en dat ons gezin en onze Kerk voor iedereen een welkom thuis mogen zijn, ongeacht waar mensen staan in het leven. Franciscus steekt in Amoris Laetitia wat dat betreft in ieder geval al een hand uit, en zoals altijd in de katholieke Kerk, is het vervolgens aan ons om daar ook daadwerkelijk iets mee te doen.


Dit artikel is gebaseerd op mijn column in ‘Van Harte Katholiek’ van 20 april 2016 op Radio Maria.

, , , , , , , , , , , , , , ,

Jaap de Wit

Jaap is geboren in 1978 in het wonderschone Bergen op Zoom, en thans woonachtig in Gouda. Overdag is hij software engineer en ‘s avonds is hij Rooms-Katholiek. Hoewel hij kort na zijn geboorte al een tijdje katholiek is geweest, was hij jarenlang atheïst. Op een dag in 2010 liep hij per abuis tegen het het ware geloof aan en sindsdien zit hij weer stevig in de kerkbanken. Sinds 2012 is hij enthousiast lid van Koor Padua en sinds 2014 is hij ook acoliet in Gouda.

Alle berichten van Jaap


Eén reactie op “Over vechtende katholieken en een genuanceerde paus”

  • Mooie observatie, Jaap. En je conclusie is terecht: de paus wil de leer niet veranderen, maar de mens centraal stellen. Dat opent pastorale perspectieven die in het verleden al eens onterecht ondergesneeuwd geraakten in leerstellige discussies. Aan ons om deze keer beter te doen. Amoris Laetitia is zowel uitnodiging als uitdaging daartoe.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *