Over gelovige atheïsten en rationele katholieken

Pas geleden verscheen er op de website van het bisdom van Den Bosch een artikel van hulpbisschop Mutsaerts met als titel ‘Als atheïst heb je een groot geloof nodig‘. Ik ben zelf jarenlang atheïst geweest, en ik kon wel lachen om deze titel. In het artikel gaat Mutsaerts in op de relatie tussen geloof en rede. Hij laat onder meer zien dat wetenschap en geloof heel goed samengaan en concludeert dat het juist atheïsten zijn die een groot geloof nodig hebben. Hoewel zij wonderen van de hand wijzen, geloven ze namelijk wel dat het IMF, Silicon Valley, de politiek en Johan Cruijff alle kwalen van de mensheid zullen verhelpen.

Hoewel de bisschop een goed punt heeft, is het natuurlijk onmogelijk om alle atheïsten over één kam te scheren. Als ik dan toch een poging zou moeten doen tot generalisatie, dan zou ik zeggen dat er twee soorten atheïsten zijn: degenen die geloven in een materialistische wereld waarin geen ruimte is voor het bovennatuurlijke en degenen die niet in God geloven, maar wel openstaan voor allerlei bovennatuurlijke en spirituele zaken. Ik heb in mijn mislukte carrière als atheïst tot beide kampen behoord en voor beide zijn inderdaad een groot geloof nodig. Toch zijn het twee hele verschillende standpunten. Ze staan zelfs zo ver uit elkaar dat je het christendom redelijkerwijs als de gulden middenweg zou kunnen zien.

Als we het over atheïsten hebben, dan hebben we het meestal over mensen met een materialistisch wereldbeeld waarin de natuurwetenschappen de toetssteen zijn voor de waarheid. Dat komt waarschijnlijk omdat dat de meest vocale groep is. Vaak is atheïsme namelijk onderdeel van hun identiteit. Tot deze groep behoren dan ook onder meer de militante atheïsten zoals Richard Dawkins, hoewel we hem zeker niet als representatief voor alle atheïsten mogen beschouwen.

Men zegt wel eens dat de katholieke Kerk dogmatisch is, maar de materialist heeft het meest dogmatische geloof dat je maar kunt bedenken. Als katholiek mag je over wonderen denken wat je wilt, maar als materialist mag je in geen enkel bovennatuurlijk fenomeen geloven. Dat zou namelijk in één klap je hele wereldbeeld ondermijnen. Iedereen die ooit getuige is geweest van een wonder of een geestverschijning moet dus per definitie liegen of hallucineren. Een andere mogelijkheid is er voor deze atheïst bijna niet. De enige uitweg die hij soms nog heeft als hij geconfronteerd wordt met een gedocumenteerd wonder, is de stelling dat de wetenschap nog niet alles heeft verklaard, maar dat er vast een natuurlijke verklaring voor is. Ironisch is dat wel. Hij verwijt christenen dat ze geloven in een ‘God van de gaten‘, aangezien er voor steeds meer verschijnselen die aan God worden toegeschreven een natuurlijke oorzaak aan te wijzen is. Zelf gelooft hij echter in een ‘wetenschap van de gaten’. Het verschil is alleen dat het voor een christen in werkelijkheid niets uitmaakt of iets wetenschappelijk te verklaren is. Een wonder kan nog steeds een wonder zijn als er een natuurlijke verklaring voor is. De vraag waarom iets gebeurt, is immers niet hetzelfde als de vraag waardoor iets gebeurt. De materialistische atheïst kent dit onderscheid echter niet en moet daarom aan een nogal irrationeel en benauwend geloof vastklampen dat de wetenschap in staat is de gehele waarheid te verklaren.

Er zijn echter ook een heleboel atheïsten die wel vinden dat er ‘meer is tussen hemel en aarde’ ook al geloven ze dan niet echt in de hemel. Zo had ik afgelopen zondag op de trein een aangenaam gesprek met een jongeman die me vertelde dat hij niet in God geloofde, maar wel spiritueel was. Hij zei dat hij geloofde in ‘de krachten van de aarde’. Wat die krachten dan precies zijn, was me niet helemaal duidelijk. Dat is ook het probleem met deze vorm van spiritualiteit. Het is een mengelmoesje van religieuze instincten en uit de lucht gegrepen kolder. Het beroept zich niet op logica en doet geen poging zichzelf te bewijzen. Het stelt gewoon dat er ‘iets’ is – niet zijnde God – en probeert zich te nestelen ergens in een grijs gebied tussen fysica en metafysica.

In zijn artikel schrijft Rob Mutsaerts dat de Kerk twee extremen afkeurt: rede zonder geloof, en geloof zonder rede. Je zou de eerste groep atheïsten kunnen typeren als ‘rede zonder geloof’. Hoewel zij wel degelijk een geloof hebben, ontkennen ze dit meestal stellig. De tweede groep atheïsten valt onder de noemer ‘geloof zonder rede’. Dat is de reden dat ik deze twee atheïstische overtuigingen als tegenovergesteld aan elkaar beschouw en de katholieke Kerk als gulden middenweg. Zij pleit namelijk fel voor een combinatie van geloof én rede.

In zijn encycliek Fides et ratio gaat paus Johannes Paulus II uitgebreid in op de relatie tussen geloof en rede.
In zijn encycliek Fides et ratio gaat paus Johannes Paulus II uitgebreid in op de relatie tussen geloof en rede.

Toen ik zelf nog atheïst was, kwam ik op een punt waarop ik mezelf geen filosofische vragen meer mocht stellen. Als ik dat wel had gedaan, dan was ik wellicht eerder van mijn ongeloof gevallen. In plaats daarvan ontweek ik de belangrijke vragen een tijdje met een wat meer agnostische houding. Waar ik vroeger het christendom fel had bestreden, hield ik nu een wapenstilstand. Om eerlijk te zijn, was het misschien eerder intellectuele luiheid. Toen ik het geloof hervond, was ik aangenaam verrast dat er een wereld van rede voor me openging. Ook als je niet in God gelooft, doe je bepaalde geloofsaannames die je niet kunt bewijzen. Ik had dus mijn hele leven wel iets geloofd. Maar nadat ik het dogma accepteerde dat Jezus Christus de vleesgeworden Zoon van God is, die voor ons is gestorven en weer is verrezen, was ik pas echt vrij om over de wereld om me heen na te denken zonder al te veel vooroordelen. Het christendom bleek niet alleen emotioneel, maar ook intellectueel bevredigend. We hebben nu eenmaal een traditie die in alle opzichten erg rijk is.

Als ik vandaag de dag een atheïst hoor zeggen dat gelovige mensen dom en bekrompen zijn, dan moet ik wel eens glimlachen om het blinde antichristelijke geloof dat daaraan ten grondslag ligt. “Probeer eens poosje katholiek te zijn,” denk ik dan, “het is goed voor je bloeddruk en je wordt er een stuk rationeler van.”


Dit artikel is gebaseerd op mijn column in ‘Van Harte Katholiek’ van 12 februari 2015 op Radio Maria.

, , , , , , ,

Jaap de Wit

Jaap is geboren in 1978 in het wonderschone Bergen op Zoom, en thans woonachtig in Gouda. Overdag is hij software engineer en ‘s avonds is hij Rooms-Katholiek. Hoewel hij kort na zijn geboorte al een tijdje katholiek is geweest, was hij jarenlang atheïst. Op een dag in 2010 liep hij per abuis tegen het het ware geloof aan en sindsdien zit hij weer stevig in de kerkbanken. Sinds 2012 is hij enthousiast lid van Koor Padua en sinds 2014 is hij ook acoliet in Gouda.

Alle berichten van Jaap


19 reacties op “Over gelovige atheïsten en rationele katholieken”

  • GROBBO schreef:

    Beste Jaap,

    Ik verbaas me over jouw gekronkel om je God in een bijzondere positie te manouvreren, waarvoor dan geen bewijs voor zijn bestaan kan of hoeft te worden geleverd. Dit in tegenstelling tot alle andere goden, die de mensheid in zijn geschiedenis bedacht heeft. Je plakt jouw God het etiket transcedent op en de andere goden, zoals Zeus en Wodan immanent. Problem solved. Grapjas. Grote kletskoek natuurlijk, want met hezelfde gemak dat jij die etiketten plakt, kan ik ze omwisselen.

    Dat jij vindt dat de zoekende mens naar het goddelijke een bewijs is voor het bestaan van jouw God een rationeel standpunt is, slaat ook nergens op.

    Om het niet geloven in de geschiedenis van de mensheid als een minderheidspositie te duiden is een argumentum ad populum. Dan zou ik ook kunnen zeggen dat 50 procent van de Nederlandse bevolking ongelovig. De kerken leeg stromen en dit steeds verder toeneemt.

  • GROBBO schreef:

    Ik hoef niet te wachten tot volgende week. Alle gelovigen in de wereld kunnen zich de blaren op de handen bidden naar al hun denkbeeldige vriendjes voor een openbaring. Het is slechts fantasie. Bidden heeft de mensheid nog nooit verder geholpen. Je kunt beter zelf handelen dan apatisch afwachten op hulp van een niet bestaande god.

  • een christin schreef:

    Beste Grobbo, je stelling dat God niet te bewijzen is, is waar, want God laat zich niet bewijzen en ik ben het in die zin ook niet eens met Jaap.

    Deze komende week zal ik voor je bidden en vragen of God zich in Zijn genade persoonlijk wil openbaren aan jou.

    En als je een rasechte atheïst bent, dan hoef je daar geenszins bang voor te zijn, omdat je – zoals je zelf aangeeft – de stelregel voert dat alles verzonnen is.

    Wees dan wel zo vriendelijk / moedig om de volgende week je ervaring hier te delen.

  • Beste Jaap,

    “Dat geldt niet voor een transcendente God”

    Daar maak je je mooi makkelijk vanaf. Als elfjes zouden bestaan zou dat aangetoond kunnen worden. Voor jouw verzonnen god geldt dat ineens niet.

    Nog een poging:
    Waarom geloof je niet in Allah, Wodan of Zeus etc.? Dat zijn dan ook allemaal, in jouw woorden transcendente goden, waarvan qua bewijslast omtrent hun wel of niet bestaan in vergelijking met elfjes dan ook blijkbaar andere wetten gelden.

    Er zijn in de geschiedenis van de mensheid wel een paar duizend goden de revu gepasseerd. Hoe weet jij nu dat je de juiste god aanbidt?

    Wat zijn jouw rationele gronden daarvoor?

    In mijn opinie is het rationeler om aan te nemen dat al die goden in de geschiedenis van de mensheid verzonnen zijn door de mensen zelf, dan om aan te nemen dat nu net die ene god waar jij in gelooft wel bestaat.

    Vr.gr.,

    GROBBO

    • Jaap de Wit schreef:

      Beste GROBBO,

      Het is nogal vanzelfsprekend dat het bestaan van elfjes op een andere manier wordt benaderd dan het bestaan van een transcendente God. Een elfje zou je kunnen vangen en opsluiten in een kooitje. God niet. Een transcendente God kan per definitie niet worden bewezen met wetenschappelijke methoden.

      Je stelt dat Allah, Wodan en Zeus allemaal transcendente goden zijn. Dat is niet waar. Wodan en Zeus zijn immanente goden uit polytheïstische mythologieën. Deze hebben hele andere eigenschappen dan de éne God van de monotheïstische religies. Wodan, Zeus, en elfjes zouden hypothetisch kunnen bestaan in die zin dat ze onderdeel uitmaken van deze wereld. De transcendente, monotheïstische God ‘bestaat’ niet in die definitie van het woord ‘bestaan’. Hij ís het bestaan. God is niet goed, Hij is het goede. Hij is niet lief, Hij is liefde. Daar kan er maar één van zijn, welke naam je daar verder ook aan wil geven. Er kan dus geen verwarring zijn of ik nu net de juiste God aanbidt.

      Aangezien er in de geschiedenis duizenden goden zijn verzonnen, omdat elke mens in elke cultuur nu eenmaal als vanzelfsprekend op zoek gaat naar het goddelijke, is het een rationeel standpunt om aan te nemen dat er ook zoiets bestaat als het goddelijke, wat voor invulling je daar dan verder ook aan wil geven. Je kunt evengoed op rationele gronden aannemen dat er niet zoiets is, maar als we naar de gehele mensheid kijken doorheen de geschiedenis, dan is dat in ieder geval een minderheidspositie. De mens heeft nu eenmaal een natuurlijke religieuze aanleg.

      Hartelijke groet,
      Jaap de Wit

  • Over geloof en rationaliteit hebben we het al eerder gehad.

    Deze vraag bleef onbeantwoord.

    Als jij van mening bent dat elfjes bestaan lijkt het me niet irrationeel die mening irrationeel te noemen. Of noem jij zo’n mening een rationele mening?

    • Jaap de Wit schreef:

      Beste GROBBO,

      Op zich is dat een goede vraag, aangezien bekende atheïsten zoals Dawkins inderdaad vaker met dit soort vergelijkingen op de proppen komen. Helaas tonen zij hiermee aan hoe weinig ze zich in het onderwerp hebben verdiept en dat is ook de reden dat zelfs de meeste atheïsten die ik ken maar weinig van populisten als Dawkins willen weten.

      Op de eerste plaats kan het object van een geloof nooit intrinsiek irrationeel zijn, aangezien de rationaliteit ervan iets zegt over het subject, dat wil zeggen degene die gelooft. Met andere woorden, of een geloof rationeel is of niet hangt niet af van waarin je gelooft, maar waarom je iets gelooft. Indien iedere ochtend drie elfjes verschijnen die vervolgens je boterhammen smeren, is het rationeel om in elfjes te geloven. Dat jij en ik het belachelijk vinden om in elfjes te geloven, wil dus niet zeggen dat dat voor anderen ook geldt, en ook niet dat wij gelijk hebben in onze overtuiging dat elfjes niet bestaan.

      Op de tweede plaats is de vergelijking met elfjes natuurlijk nogal vergezocht. Het is appels met peren vergelijken, aangezien een geloof in God iets heel anders is dan een geloof in elfjes. Elfjes zijn wezens die in deze wereld zouden wonen, je zou ze moeten kunnen zien en hun bestaan zou dus waarschijnlijk wetenschappelijk aangetoond moeten kunnen worden. Dat geldt niet voor een transcendente God. De redenen waarom mensen in Hem geloven verschillen zoveel van waarom mensen in elfjes zouden geloven dat de twee niet te vergelijken zijn. Er zijn geen duizenden jaren aan diepgaande traditie over elfjes, geen universiteiten waar elfologie wordt gestudeerd, geen religies of morele codes die om elfjes draaien. Er zijn hooguit enkele vermakelijke volksverhalen die door niemand echt serieus worden genomen. Ik ken dan ook niemand (en al zeker geen christenen) die in zoiets als elfjes zouden geloven.

      Op de derde plaats vooronderstelt de vergelijking met elfjes bij voorbaat al dat God niet bestaat. Dat is een cirkelredenering: 1) God bestaat niet, dus 2) je kan het vergelijken met andere niet-bestaande wezens zoals elfjes. 3) Elfjes bestaan niet, dus 4) zal God ook niet bestaan. Prachtig staaltje retoriek, maar zo bouw je natuurlijk geen argument op.

      Ik neem aan dat jij op rationele gronden tot de overtuiging bent gekomen dat er geen God is. Het heeft namelijk weinig zin om een gesprek met iemand te voeren als je er vanuit gaat dat die persoon irrationeel is. Er zijn geen wetenschappelijke proeven die het bestaan van God kunnen bewijzen of ontkrachten. Met logica en rede kunnen we beide veronderstellingen benaderen, maar ook die schieten uiteindelijk toch tekort. Anders hadden we nu met een wereld voor gelovige of ongelovige mensen gezeten. Maar wat voor de een overtuigend is, is dat voor de ander niet. Het is dus nogal aanmatigend om te veronderstellen dat alleen je eigen mening rationeel is. Laten we dus in ieder geval aannemen dat zowel gelovigen als ongelovigen een rationele basis voor hun overtuigingen kunnen hebben. Niet alleen omdat dat nu eenmaal de meest logische uitgangspositie is, het bevordert ook het wederzijds respect en begrip. Je kunt het best met elkaar oneens zijn zonder elkaar compleet voor gek te verslijten.

      Hartelijke groet,
      Jaap de Wit

  • GROBBO schreef:

    Atheisme is enkel niet geloven in het bestaan van goden. De kletskoek die Jaap in dit artikel dan ook etaleert kunnen we als zoveel van zijn stukjes scharen onder de sectie stropop en drogredenaties.

    • Jaap de Wit schreef:

      Beste GROBBO,

      Wat jammer dat je teleurgesteld bent in de kwaliteit van mijn schrijfsels. Ik heb er nochtans hard op gezwoegd, maar vooruit, smaken verschillen. Helaas beargumenteer je je mening niet echt en ik kan me ook niet vinden in je oordeel dat dit artikel vol staat van drogredenen en stromannen.

      Je merkt terecht op dat atheïsme het niet geloven in goden is. Zoals ik al aangaf, zou het verkeerd zijn om alle atheïsten over één kam te scheren. Ik geef dus direct toe dat de tweedeling die ik in het artikel maak, slechts een simplificatie is en alleen bedoeld is om een aantal tegengestelde voorbeelden te geven binnen een breed spectrum aan overtuigingen die bestaan bij mensen zonder geloof. Deze voorbeelden heb ik gekozen uit mijn persoonlijke ervaring, zowel in de periode dat ik zelf nog atheïst was als uit de gesprekken die ik sindsdien met niet-gelovigen heb gevoerd.

      Dat je je persoonlijk niet kunt vinden in deze voorbeelden, is natuurlijk prima. Maar dat maakt het nog geen stropop. Dit artikel gaat verder ook niet in op de vraag of er wel of geen goden zijn. Het illustreert alleen dat er zowel onder gelovigen als ongelovigen verschillende mates van rationaliteit bestaan, waarbij ik als gelovige uiteraard van mening ben dat geloof en rede heel goed samen gaan.

      Hartelijke groet,
      Jaap de Wit

  • Het is heel simpel en je snapt niet dat mensen het niet snappen: God de vader, die dezelfde persoon is als zijn zoon, stuurt deze uit de hemel naar de aarde om daar als mens geboren te worden uit een maagd die door hem zelf, in de persoon van de heilige Geest, bevrucht is. En die vader vraagt van zijn zoon om als mens de marteldood te sterven. Dat moet om genoegdoening te geven aan God voor de zonden van de mensen en zo hun zonden uit te wissen.

  • Goed gezegd, nu ja geschreven, Jaap.
    Nu maar hopen dat meer mensen je bedenksels ook lezen.
    Vermoedelijk past deze manier van redeneren vooral op jongeren.
    En ja, die hebben het ook het meest nodig.

    • Bedankt, Fa!
      Ik ken trouwens ook wel wat ouderen die het nodig kunnen hebben, hoor. Misschien moet ik eens nadenken of ik dan een andere schrijfstijl nodig heb 😉

  • Dank je 🙂 Precies. En daar zie ik weer een parallel met een cartoon op Facebook laatst. Twee ouders ontmoeten elkaar waarbij de een zegt: “Ik laat mijn kind niet dopen. Daar moet hij later zelf maar voor kiezen”, waarop de ander -even enthousiast kijkend- antwoordt “en ik praat nooit met mijn kind, dan kan het later als ze volwassen is zelf kiezen welke taal ze wil spreken”.

    • Goed artikel! Dat deed me denken aan een flyer die ik pas kreeg overhandigd van een evangeliserende atheïst. Daarin werd me eerst verteld dat ik zelf moest nadenken (ik ken trouwens niemand die fysiek in staat is om het aan een ander over te laten), en vervolgens werd me verteld wat ik precies zelf moest denken. Ik heb drie weken lang hardop gelachen. 😛

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *