Paus Franciscus en de vrouwelijke diakens

• Mark de Vries
• 14 mei 2016
• Warme broodjes
• 2

Het voorstel van Paus Franciscus dat er een commissie gevormd zou moeten worden om de rol en taken van vrouwelijke diakens in de vroege Kerk te onderzoeken (met het oog op een mogelijke herintroductie in het leven van de huidige Kerk, zou je kunnen denken) heeft geleid tot zowel enthousiasme als woede, en beide vaak om de verkeerde redenen.

De pauselijke opmerking was een antwoord op de vraag of het permanent diaconaat niet voor zowel mannen als vrouwen opengesteld zou kunnen worden. Omdat het een vrij spontaan gesprek was had de Heilige Vader natuurlijk niet alle vereiste informatie bij de hand, en dus koos hij ervoor om te vertellen wat hij zich wist te herinneren van gesprekken met een Syrische theoloog die hij in Rome had leren kennen, lang voor hij paus was.

En die herinneringen geven al meteen één van de problemen van het gelijkstellen van mannelijke en (theoretische) vrouwelijke diakens aan. De rol van de laatsten lag in de vroege Kerk vooral in gevoelige privésituaties tussen vrouwen onderlingen: de doop, die in die tijd door volledige onderdompeling gebeurde, maar ook wanneer een vrouw het lichamelijk bewijs moest leveren van een gewelddadige echtgenoot! Het verschil met de taken van een mannelijke diaken – die financiële en liefdadige verantwoordelijkheden heeft, naast vastomlijnde taken in de liturgie van de Mis – is duidelijk.

Een uitgebreide studie van de Internationale Theologencommissie uit 2003 heeft dit ook verklaard en bevestigd verder de eenheid van het sacrament van de wijding – de graden van diaken, priester en bisschop. Een diaken kan, in ieder geval in theorie, tot priester en bisschop gewijd worden. De Kerk kan alleen mannen wijden (zoals Paus Franciscus meer dan eens heeft aangegeven), dus wat het sacrament betreft zijn vrouwelijke diakens niet mogelijk.

Een groot deel van de taken van de diaken kunnen prima door een vrouw worden uitgevoerd. In vele parochies, zoals de Amerikaanse priester Dwight Longenecker in een prima blogbericht uitlegt, dragen vrouwen al de zorg voor de financiën en de liefdadige tak van de gemeenschap. Daar hoef je niet gewijd voor te zijn. Paus Franciscus zag het goed toen hij zijn antwoord begon met het grapje dat de vrouwelijke diakens van de Kerk de zusters zijn.

Dan blijven de taken over waar de wijding een vereiste voor is: de liturgie van de Mis, zoals bijvoorbeeld het lezen van het Evangelie en het uitspreken van de homilie. Hier doet de diaken of priesters niets namens zichzelf: hij voert de verkondigende en onderwijzende taken van Christus uit. Hij is een alter Christus. De Kerk leert dat dit geen voorstelling of show is, maar een sacramentele werkelijkheid, waarvan gevraagd wordt dat wij het in geloof aannemen.

Sommigen hebben ervoor gekozen om de bereidheid van Paus Franciscus om deze kwestie te onderzoeken op te vatten als een bewijs dat hij graag vrouwelijke diakens zou zien, wat een erg vreemde conclusie is. Volgende dezelfde logica wilde de heilige Paus Johannes Paulus II hetzelfde toen hij de Internationale Theologencommissie vroeg dit te onderzoeken.

Paus Franciscus heeft gezegd dat hij duidelijkheid wil, en een conclusie zoals die van de studie uit 2002 is niet minder duidelijk dan één die verklaart dat er wel degelijk vrouwelijke diakens kunnen zijn. Maar we mogen er van uitgaan dat alles er op wijst dat we niet hoeven te verwachten dat die laatste conclusie gemaakt gaat worden.

Dit alles betekent overigens niet dat er niks gezegd kan worden over de rol van de vrouw in de Kerk, of die van leken in het algemeen. Paus Franciscus is vaker van wal gestoken tegen het klerikalisme in de Kerk, het idee dat alles om de gewijde personen draait. Dezen zijn inderdaad onmisbaar (zonder Eucharistie geen Kerk), maar de Kerk is meer dan hen. Het is de hoogste tijd dat de leken, van beide geslachten, hun verantwoordelijkheid nemen zonder zich blind te staren op de wijding. Dat is een doodlopende weg en niet waar het christelijk leven om draait (zelfs niet voor hen die wel de wijding hebben ontvangen).