De anti-paapse propaganda van Archeon

Open brief aan de geschiedenismensen van de afdeling ‘Historische Authenticiteit’ van het Archeologisch Openlucht Museum Archeon.

Beste geschiedenismensen van de afdeling ‘Historische Authenticiteit’ van het Archeologisch Openlucht Museum Archeon,

Geschiedenis is leuk! Dat zullen jullie ongetwijfeld met me eens zijn. Niet voor niets staat er op jullie website als mission statement te lezen:

Archeon faciliteert de ontmoeting tussen een zo breed mogelijk publiek en de geschiedenis van Nederland op een informatieve en interactieve wijze, met als doel het verzorgen van een fijne, leuke en bovenal leerzame ervaring in een zo authentiek mogelijke (pre)historische omgeving.

Omdat ik eindredacteur ben van een website met het nodige katholieke vermaak, waar je – als je de frivole artikelen en prentjes geconcentreerd, doch met half toegeknepen ogen bekijkt – soms ook nog iets kunt leren, sympathiseer ik enorm met de vreselijke stress die jullie hebben gevoeld toen jullie de woorden ‘leuk’, ‘leerzaam’ en ‘authentiek’ in één enkele zin gebruikten. Zoiets doe je alleen maar als je een overwerkt (en derhalve onderbetaald) team van professionele humoristen en hoogopgeleide geschiedenismensen tot je beschikking hebt. Ik wend me in deze brief tot laatstgenoemde categorie welwillende lieden.

Ik benijd jullie zeker niet, want het lijkt me maar een zware taak om elke dag historische feiten te moeten checken, en op basis daarvan een authentieke ervaring te creëren. De feiten zijn op zich vaak al moeilijk genoeg te achterhalen, maar zoals jullie weten, kan je op basis van feiten nog steeds een verhaal schrijven dat nergens op slaat. Ik denk vaak ’s avonds voor het slapengaan aan dat enorme spanningsveld tussen feit en fictie waarin jullie dagelijks moeten opereren, en dan zeg ik op mijn blote knietjes een gebedje voor de sympathieke geschiedenismensen van de afdeling ‘Historische Authenticiteit’ van het Archeologisch Openlucht Museum Archeon.

Het is dus vanuit mijn grote medeleven met jullie zware taak dat ik schrijf om jullie te waarschuwen dat er waarschijnlijk stiekem een protestant in jullie midden is. Nu wil ik niet beweren dat deze persoon er bewust op uit is om de authentieke ervaring van jullie museumpark te verprutsen, maar het is nu eenmaal een slecht idee om protestanten zulk verantwoordelijk werk te laten doen. Begrijp me niet verkeerd, zij zijn zeer verdienstelijk in allerlei aardse bezigheden. Protestanten zijn vaak uitmuntende politici, briljante economen en succesvolle belastingontduikers. Als geschiedkundigen zijn zij echter volstrekt waardeloos. Protestanten die verstand hebben van geschiedenis, blijven namelijk in geen geval protestant. Ofwel verliezen zij hun verstand volledig en worden fan van het Eurovisie Songfestival, ofwel kiezen zij de intellectuele route en worden katholiek of atheïst. Ik ben dus ontzettend geschrokken toen ik onlangs ontdekte dat iemand op jullie afdeling protestantse boekjes heeft zitten lezen, met als gevolg dat ouderwetse anti-paapse propaganda wordt gepresenteerd als ‘geschiedenis’ in jullie – verder prachtige – park.

Dr. Evil denkt er het zijne van.
Dr. Evil denkt er het zijne van.

Ik zal jullie vertellen hoe ik deze schrikbarende ontdekking deed. Mijn verloofde had een paar weken geleden het fantastische plan opgevat om met Moederdag haar moeder uit te nodigen om de avontuurlijke en niet geheel ongevaarlijke reis naar het wonderschone Zuid-Holland te ondernemen, zodat we gezamenlijk een ontspannen uitstapje naar Archeon konden maken. Ik herinner het me nog als de dag van gisteren dat zij me vertelde dat er in mei iedere zondag een Mariaprocessie was. Ik was zo blij dat een vooraanstaand park als Archeon in deze overwegend ketterse contreien de moeite nam om ook rekening te houden met katholieke sentimenten. Hoewel mijn lieftallige verloofde deze informatie vrij feitelijk mededeelde, ervoer ik zo’n hemelse vreugde toen ik dit vernam, dat mijn geheugen hier achteraf harpmuziek aan heeft toegevoegd. In mijn herinnering is het dus als volgt gegaan: “O, Jaap, by the way, omdat het mei is, zal er ook een Mariaprocessie zijn.” Pling pling pling plong! Gevolgd door een engelenkoor dat “ooo-ooooh” zong (met een korte “o” als in het woord “rond”.)

Toen de grote dag was aangebroken huppelde ik dus vrolijk met mijn wonderschone geliefde (29), haar dierbare moeder (29+) en haar lieve broertje (8) door Archeon. Eerst weenden we bitter van ontroering over de dappere strijd die onze voorouders in het mesolithicum voerden tegen de bikkelharde natuur. Toen hadden we een hartelijk gesprek met een Oud-Belgische krijger met een Drents accent, die opvallend vriendelijk was voor iemand die de schedel van zijn onthoofde vijand op een paal voor zijn tent had uitgestald. Vervolgens bulderden we van het lachen om die malle gladiatoren in de arena. Rare jongens, die Romeinen! Daarna liepen we vol spanning richting de middeleeuwen. Wel, viel dat even tegen.

Zoals jullie weten, is er over de middeleeuwen veel onzin geschreven. Toen protestanten eenmaal hadden ontdekt dat de drukpers een machtig wapen is, gebruikten zij dit onder meer om met de nodige fantasie af te rekenen met de katholieke Kerk, waartegen zij zich zo fel verzetten. De middeleeuwen werd zodoende een tijd waarin de Kerk machtig over alle aspecten van het leven regeerde en de mensen dom hield. Daarna kwamen de filosofen van de Verlichting, die zo vol zaten van zichzelf en hun ideeën over Vooruitgang dat ze mythen over de middeleeuwen maar al te graag in stand hielden en er zelfs met liefde nog een schepje bovenop deden.

Inmiddels bekijken historici de middeleeuwen met een meer nuchtere blik, en zien zij dat deze periode lang niet zo duister was als men lange tijd heeft verondersteld. Dit machtige tijdperk van zo’n duizend jaar heeft als het ware aan de wieg gestaan van de westerse beschaving die wij nu kennen. Europa werd langzaam en met veel moeite gekerstend. Dit bracht ontwikkelingen met zich mee op sociaal, technologisch en wetenschappelijk terrein, waarbij monastiek en scholastiek zeer belangrijke rollen hebben vervuld. Ondanks het voortreffelijke werk van moderne historici, zijn de mythen over de middeleeuwen toch in het algemene bewustzijn van onze cultuur blijven hangen. Ik hoopte dus dat Archeon haar missie trouw zou blijven en een leerzame blik op de middeleeuwen zou werpen.

Tot op zekere hoogte is dat ook het geval. In de diverse ambachten die worden uitgebeeld, ziet de bezoeker van Archeon al wat van de verworvenheden van de middeleeuwse wetenschap. Ik was dan ook totaal niet voorbereid op de kinderlijke onkunde en de fantastische fabeltjes die we aantroffen in het kloostergebouw.

Al vrijwel direct na binnenkomst kreeg ik een donker vermoeden over de deskundigheid van de minderbroeder die we daar ontmoetten. Iemand – ik weet niet meer wie – zei iets over Moederdag, waarop de beste man meteen antwoordde: “Moederdag? Wat is dat? Het is vandaag een Mariafeest?” Als koppige katholieken hebben wij de heiligenkalender uiteraard gememoriseerd, dus het is niet verwonderlijk dat mijn bekoorlijke verloofde verbaasd vroeg: “O ja? Welk Mariafeest is het dan vandaag?” Hierop antwoordde de franciscaan: “Het is mei. Dat is Mariamaand. We hebben vandaag ook een processie gedaan voor Maria, want dan krijgen we een goede oogst.” Daarna pakte hij een leien bord en kraste hij daar met zijn nagels over. Dat laatste is niet echt gebeurd, maar de herinnering is zo pijnlijk, dat mijn brein dat eraan heeft toegevoegd.

Er was in de middeleeuwen niet zoiets als een meimaand die gewijd was aan Maria. Dat is een latere uitvinding. De slecht geïnformeerde minderbroeder haalt hier drie losstaande feiten door elkaar en maakt er een sprookjesachtige brei van. Allereerst was er al vroeg in de christenheid sprake van processies. Daar konden allerlei redenen voor zijn, uitlopend van boetedoening tot bidden om zegening over de oogst. Daarnaast was er al bij de vroege christenen grote achting voor de bijzondere rol van Maria in de heilsgeschiedenis, maar nam de Mariaverering (niet te verwarren met aanbidding) in de latere middeleeuwen steeds grotere vormen aan. En tenslotte waren er in mei feesten omwille van de oogst en de vruchtbaarheid. Deze drie zaken staan, zeker wat betreft de middeleeuwen, redelijk los van elkaar. Pas in de laat zestiende eeuw werden er in Rome in mei speciale devoties aan Maria gericht en dit was juist een tegenreactie van de geestelijkheid op de vruchtbaarheidsfeesten in deze maand die soms heidense vormen aannamen. Deze devotie kwam dus niet voort uit een bijgeloof, maar was eerder een poging het hardnekkige bijgeloof uit te roeien door er een christelijke traditie tegenover te stellen. Dit sloeg erg aan, hoewel de Mariadevotie die we tegenwoordig in mei zien van latere eeuwen is.

Hoe het ook zij, voor een middeleeuwse franciscaan zou het ondenkbaar zijn dat een Mariaprocessie een garantie zou zijn voor een goede oogst. De heilige Franciscus sprak trouwens niet voor niets over de natuur als onze zuster, terwijl de heidenen haar als moeder aanspraken. Een moeder laat zich misschien nog gemakkelijk verleiden door de charme en de magie van haar kinderen, maar hoewel broers en zussen een liefdevolle relatie hebben, kunnen zij elkaar niet bedwingen met magie. Ze respecteren elkaar en wanneer de een de grilligheid van de ander niet meer kan verdragen, kan hij hooguit tot zijn Vader bidden om tussenbeide te komen. Het middeleeuwse christendom was – zelfs met haar soms fabelachtige bestiaria – al druk bezig om de natuur te ontmythologiseren.

Ik was dus op mijn hoede na de woorden van onze Archeon-broeder, hoewel ik deze kleine doch pijnlijke vergissing nog wel vergeven kon. Het relaas dat daarna volgde was echter van zo’n tenenkrommend dom niveau dat zelfs de hanen in een nabijgelegen schuur kakelend over elkaar struikelden in een poging om aan de volslagen stompzinnige karikatuur van de middeleeuwen te ontsnappen. Dat is er trouwens ook door mijn brein bij verzonnen, maar ik denk dat het best een redelijke reactie van het plaatselijk pluimvee zou zijn geweest.

Onze gastheer begon namelijk, zichtbaar vermaakt door zijn eigen ‘middeleeuwse’ onnozelheid, te raaskallen over Sint Christoffel, die, zo verzekerde hij met klem, af zou stammen van Anubis. De Egyptische god Anubis had namelijk een hondenhoofd en de katholieken hadden die godheid uiteindelijk geïncorporeerd in hun godsdienst door de verering van Christoffel, die volgens hem ook een hondenhoofd zou hebben.

Sint Christoffel met een hondenhoofd op een icoon uit 1685.
Sint Christoffel met een hondenhoofd op een icoon uit 1685.

Het is waar dat op bepaalde Oosters Orthodoxe iconen de heilige Christoffel – van wie de historiciteit wordt betwijfeld – wordt afgebeeld met een hondenhoofd. Volgens sommige historici kwam dat omdat men daar het Latijnse woord Cananeus (Kanaäniet) verkeerd geïnterpreteerd had als caninus (hond). Anderen menen dat de hondenkop in het icoon een diepere symbolische betekenis had. Hoe dan ook is het onzin om te veronderstellen dat 1) iemand in middeleeuws Nederland werkelijk heeft geloofd dat Christoffel een hondenkop had en 2) dat de iconografie bewijst dat Christoffel voortkomt uit Anubis, aangezien een uiterlijke gelijkenis de enige overeenkomst tussen de twee is. Het is slechts met een verknipte logica mogelijk om een oorzakelijk verband te zien tussen Egyptische mythologie, Oosters Orthodoxe iconen en het katholieke geloof in het Nederland van de veertiende eeuw. Iedere rechtgeaarde katholiek zou trouwens sowieso luid juichen bij het ontdekken van overeenkomsten tussen zijn geloof en mythologieën die voorkomen in andere culturen. Alleen een fundamentalistische protestant (of in het verlengde daarvan, een atheïst) kan die twee naast elkaar leggen en concluderen dat beide heidense afgoderijen zijn. Waarschijnlijk verklaart dat ook waarom niet zo lang geleden een predikant een boek schreef waarin hij zelfs Jezus Hem zelve – jawel de Verlosser, de Heiland, de ‘Big Guy’ – verwees naar het rijk van Egyptische mythologieën, ondanks dat dat een mening is die historisch, theologisch en literair bezien nog geen twee seconden standhoudt.

Alsof het Anubis-verhaal nog niet erg genoeg was, wees de franciscaner Archeon-meneer vervolgens met gepaste trots op een ‘reliek’ van deze Egyptische hond-god-heilige. Het was een groot stuk bot, waarschijnlijk van een of ander runddier, slordig opgeborgen in een houten kistje met open deuren in de broederkeuken van het klooster. Dat grote stuk bot was, zo vertelde de minderbroeder triomfantelijk, het vingerkootje van de heilige Christoffel, want ja, Christoffel was niet alleen een Egyptische hond-god-heilige, hij was ook nog eens een reus.

Wederom haalde onze Archeon-broeder verschillende diverse historische feitjes door elkaar om er een leuk anti-paaps sprookje van te brouwen. Christoffel wordt traditioneel inderdaad gezien als iemand van zeer grote lichaamsbouw, twee meter dertig om precies te zijn. In sommige legenden wordt hij daarom reusachtig genoemd. Geloofde men in de middeleeuwen dan in zoiets absurds als reuzen? Nu ja, zo absurd was dat misschien niet. In hun wetenschappelijke ijver kopieerden ze talloze oude Griekse en Arabische werken. Daarin werd ook gesproken over groteske mensen en dieren op continenten die de middeleeuwers zelf nog niet hadden bezocht. Bovendien stonden er zelfs in de Bijbel verhalen over Nephilim, reuzen die ontstonden toen de zonen van Goden zich goed wisten te vermaken met menselijke vrouwen. Voeg daaraan toe dat men zeer grote botresten vond waarvan men de oorsprong niet wist, en het is plotseling niet zo gek meer om met de kennis van die tijd tot de conclusie te komen dat er tijden en plaatsen geweest zijn waar mensen veel groter waren.

Hoewel men natuurlijk belangstelling had in de botten van de reusachtige dieren die deze planeet ooit bevolkten, zijn deze voor zover ik weet nooit als heilige relieken vereerd. Ik sta best open voor het idee dat het gebeurd zou kunnen zijn, maar dan zou ik allereerst wel een betrouwbare historische bron willen zien en daarna concluderen dat het dus om een uitzondering ging. Als jullie in Archeon inderdaad een authentieke middeleeuwse ervaring willen presenteren, en daarbij – terecht – iets over relieken willen tonen, waarom laten jullie dan geen reliek zien dat echt is of – aangezien er zeker ook vervalsingen in omloop waren – een reliek dat niet van echt is te onderscheiden? Jullie minderbroeder zou in de veertiende eeuw zijn uitgelachen door de plaatselijke boeren die het bot direct zouden herkennen, aangezien ze al heel wat dode koeien hadden gezien. Bovendien is twee meter dertig nu ook weer niet zo groot dat een vingerkootje van zo’n halve meter erg overtuigend zou zijn. Het middeleeuws katholicisme wordt hier dus nogal onnodig in het belachelijke getrokken.

Op de vraag of het niet erg ongepast was om een reliek van zo een bekende heilige in een houten kistje zonder slot te bewaren in een keuken, antwoordde de minderbroeder zeer nonchalant dat dat nu eenmaal de franciscaanse spiritualiteit was en dat de heilige zo machtig was dat ieder die het reliek zou stelen acuut zou sterven. Er was eens een dief geweest die het had geprobeerd, maar die werd prompt doodgeslagen voor hij het dorp verlaten had.

Erg vermakelijk, maar relieken waren zeer kostbaar en werden zorgvuldig bewaard in kerken. Franciscaanse eenvoud en machtige heiligen, mijn neus! Zeker, de middeleeuwse geest was poëtisch genoeg om kostelijk te genieten van legendarische heldenverhalen, maar zij was ook praktisch genoeg om het metalen slot uit te vinden en dit ook daadwerkelijk te gebruiken. Bijvoorbeeld voor hele dure relieken, waarbij men beter niet op de magische doodsla-capaciteiten van de betreffende heilige kon vertrouwen.

Wie een beeld zou willen geven van het middeleeuwse kloosterleven, kan vast talloze manieren verzinnen om uit te beelden welke invloed zij hadden op het leven in die tijd. Als we het dan over de franciscanen hebben, denken we niet alleen aan de armoede en liefdadigheid van deze zogenaamde minderbroeders, maar ook aan geleerde kopstukken zoals Roger Bacon, Johannes Duns Scotus en Willem van Ockham die hun stempel hebben gedrukt op onze filosofie en wetenschap. Maar wat laat Archeon zien aan haar argeloze bezoekers? Een bijgelovige boerenpummel in een pij, die gelooft in de magische kracht van mythische heiligen en de Heilige Maagd verafgoodt als een soort vruchtbaarheidsgodin! Kortom, een achterhaald protestants marketingpraatje.

Daarom, waarde geschiedenismensen van de afdeling ‘Historische Authenticiteit’ van het Archeologisch Openlucht Museum Archeon, kwam ik tot de logische conclusie dat jullie zijn geïnfiltreerd door een volhardende protestant die zijn oude anti-paapse geschiedenisboekjes veel te serieus heeft genomen. Gelukkig hadden wij de idiote middeleeuwen-ervaring pas aan het einde van de dag, want het was nogal een domper op ons verder aangenaam uitstapje in Archeon.

Hoewel ik het Archeon dus nog steeds een warm hart toedraag, zal ik jullie museumpark voorlopig even vermijden. Ik hoop maar dat jullie snel de anti-paapse fabeltjes uit jullie repertoire verwijderen. Ik weet niet of het aan de betreffende minderbroeder lag, of dat zijn tekst was ingefluisterd door iemand van jullie verder uitmuntende afdeling ‘Historische Authenticiteit’, die ongetwijfeld toch al overuren maakt. Misschien is het een idee om al het personeel het Ave Maria in het Latijn te laten reciteren, en ieder die daarin niet slaagt stante pede te ontslaan. Ik wens jullie in ieder geval succes bij het vinden van de protestantse infiltrant. En als jullie hem vinden: er is in Archeon al een prima schandpaal, dus ik stel voor om hem ook eens te gebruiken. En omdat ik zo’n edelmoedig mens ben, ben ik dan best bereid om wat rotte eieren te komen leveren. Er gaat immers niets boven wat ‘authentiek’ katholiek vermaak om weer nader tot elkaar te komen.

Met vriendelijke groet,
Jaap de Wit

, , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

Jaap de Wit

Jaap is geboren in 1978 in het wonderschone Bergen op Zoom, en thans woonachtig in Gouda. Overdag is hij software engineer en ‘s avonds is hij Rooms-Katholiek. Hoewel hij kort na zijn geboorte al een tijdje katholiek is geweest, was hij jarenlang atheïst. Op een dag in 2010 liep hij per abuis tegen het het ware geloof aan en sindsdien zit hij weer stevig in de kerkbanken. Sinds 2012 is hij enthousiast lid van Koor Padua en sinds 2014 is hij ook acoliet in Gouda.

Alle berichten van Jaap


8 reacties op “De anti-paapse propaganda van Archeon”

  • Een beetje ‘over tijd’ wel maar een mens moet toch af en toe eens naar het buitenland toe? Ook trouwens om zijn geschiedkundige kennis wat bij te spijkeren. Dus las ik de tekst maar vandaag en heb ik er (weer eens) van genoten. Hopelijk lezen jouw protestantse lezers hem ook…
    Echter werd er weer een brei van een brij gemaakt. En dat doen ‘Hollanders’ wel meer maar voor de rest heb je een knappe pen en blijkbaar ook een solide overtuiging en bovendien kun je het humoristisch (en toch pikant) uitleggen!

  • sylviavandenheede schreef:

    Dat was precies ook mijn twijfel na het akkefietje in het Archeon (ik ben het 26+ personage in het verhaal). Jammer, want verder ben ik helemaal wild van het park.

  • Dank Jaap, deze protestant is ook weer wat wijzer.
    Je gaat je overigens wel afvragen hoe het gesteld is met de authenticiteit van de andere ervaringen die worden aangeboden.

    • Jaap de Wit schreef:

      Ik ben blij om dat te horen. En vrees niet, ik begrijp meestal mijn eigen stukjes ook niet.

  • sylviavandenheede schreef:

    Overigens is het raakvlak met Anubis en Christoffel ook, dat Christoffel met Jezus op zijn schouders een rivier overstak, en Anubis de god is van de dood. Vermeng dat met de Griekse Styx, en je krijgt: rivier oversteken – doodsrivier – god van de dood. Een fraai staaltje associatief denken.

    • Jaap de Wit schreef:

      Bedankt, en dat is inderdaad een fraai staaltje associatief denken.

      Wist je trouwens dat Adolf Hitler afstamt van de Argentinosaurus? Ze aten allebei geen vlees, hadden veel levensruimte nodig en een volledig skelet is van hen alle twee nog niet gevonden. Het zou ook verklaren waarom zoveel nazi’s na de oorlog naar Argentinië zijn gegaan. 😛

Laat een reactie achter op sylviavandenheede Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *