Is de paus een ketter?

• Jaap de Wit
• 21 september 2013
• Warme broodjes
• 5

Het interview van Antonio Spadaro met paus Franciscus was nog maar net online verschenen of de wereld stortte zich er massaal op om er één kleine passage uit te lichten, en in vele gevallen nog verkeerd ook. Aangezien iedere katholiek tegenwoordig bij elke uitspraak van de paus wordt geacht om van zijn stoel te vallen van verbazing, ben ik maar preventief op de grond gaan liggen om het interview te lezen. Dat was wel nodig ook, want als je bepaalde headlines zag dan leek het of Franciscus flink aan het afgeven was geweest op de starre kerkelijke leer.

Zelfs katholieken hebben al kritische bedenkingen bij de koers van Franciscus en vergelijken het in bepaalde opzichten met de Reformatie. Het zal toch niet waar zijn? Is de paus een ketter? Laten we eens kijken naar het interview en de nieuwsberichten die daarop volgden.

Een eenzijdige mediafocus

Sommige Nederlandse media waren te lui om het gehele document te lezen, en dus namen zij letterlijk de Engelstalige koppen over. Ze schreven dat de paus vond dat de Kerk ‘te obsessief’ bezig is met homoseksualiteit en abortus. Zo ook nu.nl, een website die zich specialiseert in het citeren van dingen die nooit gezegd zijn door de paus. De woorden ‘obsessie’, ‘obsessief’ of enige vorm van het werkwoord ‘obsederen’ komen welgeteld nul keer voor in het gehele interview. Anton de Wit merkte op zijn blog dan ook scherpzinnig op:

“Het feit dat seculiere media slechts dit ene punt oppikken uit een dertig pagina’s tellend epistel over de meest uiteenlopende zaken, laat zien aan welke zijde de obsessie werkelijk ligt – maar die ironie wordt gemakkelijk over het hoofd gezien.”

Het was inderdaad te verwachten dat nu juist dit punt de aandacht van de media zou trekken. Maar was het wel zo spraakmakend? De paus heeft in het interview letterlijk gezegd:

“We kunnen niet zo maar hameren op de problemen rond abortus, het homohuwelijk en het gebruik van anticonceptie. Dat kan niet. Ik heb nooit heel veel over die zaken gepraat, en dat is me vaak aangewreven geweest. Doch, als men erover spreekt, dan moet men erover praten binnen een context. Wat betreft het standpunt van de Kerk – men kent het trouwens, en ik ben immers een zoon van de Kerk – is het niet nodig daar continu over te praten.”

Is dit nu wereldschokkend? Neen, want allereerst moeten we constateren dat hij terloops de mening van de Kerk onderschrijft. En daarnaast geeft hij terecht aan dat we niet continu over deze onderwerpen kunnen praten maar dat daar een context voor moet zijn. Dus laten we voor de grap ook eens kijken naar de context waarin hij deze opmerking plaatste.

Barmhartige betrokkenheid in plaats van spirituele inmenging

Franciscus sprak over het verkondigen van het Evangelie, de Blijde Boodschap. En hij merkte op dat hij soms brieven kreeg van homoseksuelen die het gevoel hadden dat de Kerk hen veroordeelde. Hij merkt hierbij op dat de Kerk dit ‘hoegenaamd’ niet wil doen. Hij vervolgt:

“De godsdienst heeft het recht haar eigen mening te uiten om mensen te dienen. Maar God in zijn schepping heeft ze tot vrije wezens gemaakt. Daarom is spirituele inmenging in het persoonlijk leven van de mensen niet mogelijk.”

Volgens COC-voorzitter Tanja Ineke zei de paus hiermee dat ‘de kerk zich niet moet inmengen in het leven van homoseksuelen en lesbiennes’, maar dit is nu juist niet wat de paus heeft gezegd. Franciscus onderstreept slechts nogmaals de mening van de Kerk. Daarnaast benadrukt hij de vrije wil – inmiddels toch een ontzettend oud katholiek begrip – om vervolgens te concluderen dat een spirituele inmenging in iemands persoonlijke leven daarom onmogelijk is. Uiteraard hebben mensen een persoonlijke relatie met God waar de Kerk niet tussen kan gaan zitten. Dat betekent niet dat de Kerk geen taak heeft in het leven van homoseksuelen en lesbiennes. Even verderop relateert hij dit namelijk aan de biecht en zegt:

“De biechtstoel is geen folterkamer, maar de ruimte voor barmhartigheid waarmee de Heer ons stimuleert om het in het vervolg beter te doen.”

De pastorale taak van de Kerk

Franciscus is dus blijkbaar van mening dat zaken als homoseksualiteit en abortus zondig zijn en tijdens de biecht – wanneer dus iemand met berouw zijn zonden belijdt, en zijn relatie met de Heer wil herstellen – in een atmosfeer van barmhartigheid besproken moeten worden. Eerder in het interview merkte hij al op dat de biechtvader hierbij niet te rigoureus, maar ook niet te laks mag zijn. Ook dit is niets nieuws. Het zou pas schokkend zijn als de paus deze mening niet was toegedaan.

Het is in deze context dat de paus vervolgt dat we niet constant kunnen hameren op de problemen rond abortus en het homohuwelijk, dat dit alleen binnen een bepaalde context kan. Dit lijkt me op zich heel logisch. De Kerk heeft ook de taak om de Blijde Boodschap te verkondigen en die omvat veel meer dan alleen actualiteiten en moraalleer.

Daarnaast heeft de Kerk een pastorale taak. Als iemand in de biechtstoel zit omdat hij berouw heeft van zijn zonden, lijkt het me volstrekt ongepast om die persoon een redevoering te geven over de standpunten van de Kerk omtrent deze zonden. Dat wist hij waarschijnlijk al lang, want anders zat hij niet in de biechtstoel. Ook als iemand naar de Kerk toekomt om te zeggen dat hij zich ‘veroordeeld’ voelt, zou het van weinig tact getuigen als de aangesproken vertegenwoordiger van de Kerk een droog, dogmatisch antwoord zou geven. Franciscus lijkt goed aan te voelen hoe je mensen individueel kunt aanspreken op de problemen waarmee zij worstelen.

Men is het opgeheven vingertje beu

Hoewel de media zich in hun verslaggeving rondom de Kerk inderdaad vaak krampachtig richten op zaken als abortus en seksuele moraal om vervolgens te claimen dat de Kerk hierdoor ‘geobsedeerd’ is, heb ik tijdens een preek eigenlijk nog nooit iets over deze onderwerpen gehoord. Die obsessie lijkt me dus best mee te vallen. Maar dat wil niet zeggen dat katholieken zelf ook niet aan deze beeldvorming hebben meegewerkt. De Kerk heeft zich de afgelopen decennia terecht fel uitgesproken tegen de ‘cultuur van de dood,’ maar hiermee is de Blijde Boodschap soms wellicht wat onderbelicht geraakt en is een beeld ontstaan van een Kerk die slechts een vermanende vinger opsteekt.

In die zin is het ook begrijpelijk dat Franciscus zegt: “De Kerk heeft zich soms laten inkapselen in details en kleine voorschriftjes. Het belangrijkste is nochtans de Blijde Boodschap: ‘Jezus Christus heeft je gered!'” Dit betekent niet, zoals mevrouw Tanja Ineke het formuleert, dat ‘de katholieke kerk zichzelf soms opsluit door bekrompen regels op te leggen.’ Integendeel, de Blijde Boodschap is niet ‘Jezus heeft je gered, dus ga nu maar weer lekker verder met je hedonistische levensstijl.’ Dit weet iedere christen, en ook de paus is dit vast niet ontgaan. Maar waar de Kerk, net zoals Christus, zich soms scherp tegen een zondig volk kan uitspreken, heeft zij ook de taak om zich, wederom net zoals Christus, onder de individuele zondaars te begeven en hen met liefde en barmhartigheid te benaderen. Paus Franciscus heeft haarfijn aangevoeld dat de wereld de Kerk met het opgeheven vingertje beu is.

Kritiek op de paus

Dat betekent niet dat hij van plan is haar leer te veranderen. Hij is wel van plan om de wereld met een open houding tegemoet te treden om de andere kant van het geloof te laten zien. Dat is minstens zo belangrijk. Dat de seculiere media dit niet begrijpen en menen dat zijn moraalleer afwijkt van die van Benedictus XVI is nog tot daar aan toe. Het baart me soms ernstige zorgen als ook katholieken deze fabel verkondigen.

Aan de ene kant zijn er de ‘progressieve’ katholieken die erg verheugd zijn en hopen dat de paus binnenkort een clandestiene abortuskliniek opent en tevens persoonlijk homohuwelijken komt inzegenen. Aan de andere kant zijn er ultra-conservatieven die woedend zijn en vermoeden dat hij hier reeds mee begonnen is. Ik ga er maar vanuit dat dit uitzonderingen en zijn. De meeste gelovigen kunnen de uitspraken van de paus wel in een juist perspectief plaatsen.

Natuurlijk mag je als katholiek best een weloverwogen kritiek leveren op wat de paus zegt. Je mag ook van mening verschillen over hoe je de wereld benadert. Het is zelfs je goed recht om te vinden dat hij niet de juiste prioriteiten stelt. Ik wil niet graag anderen in hun geloof beoordelen. Toch schrik ik er wel van als ik een katholiek online zie verkondigen dat Franciscus een ‘anti-paus’ is. Ik zou zo iemand dan op z’n minst willen nomineren voor de felbegeerde ‘Farizeeër van het Jaar’ wisselbeker.

Paus Franciscus weet de wereld te raken

Ik kan me eigenlijk niet aan de indruk onttrekken dat sommige gelovigen eeuwig boos zijn op de Kerk omdat de Heilige Geest niet naar hun ‘superieure’ mening heeft geluisterd bij de totstandkoming van dogmatiek of de verkiezing van de juiste paus. Ik vermoed soms dat zij daarbij net dat kleine stukje nederigheid missen dat paus Franciscus tot zo’n groot man maakt.

We hebben nu eenmaal een paus die zijn pastorale taak erg serieus neemt. Zijn meningen omtrent onderwerpen als homoseksualiteit en abortus zijn niet uniek te noemen. Ook het feit dat de kerk hierin een pastorale rol heeft is niet nieuw, maar wel de manier waarop hij een persoonlijke invulling geeft aan het Petrusambt. Dit is zijn stijl en hiermee doet hij niets af aan de boodschap die zijn voorgangers verkondigden. Hij voegt er zelfs aan toe en toont zo pas daadwerkelijk de rijkdom van de Roomse traditie. Hij heeft de wereld weten te raken met zijn eenvoud en barmhartigheid. De massa’s hebben een zwak voor de paus die mensen opbelt als hun brieven hem aanspreken, of het nu gaat om een weduwnaar, een slachtoffer van verkrachting of iemand die een kind verwacht uit een buitenechtelijke relatie.

Een positief voorbeeld

Het is voor velen ontroerend om te zien hoe paus Franciscus mensen persoonlijk benadert. Het mag dan wel zo zijn dat de media ook de uitspraken van deze paus graag uit zijn verband haalt, maar ondertussen loopt de wereld wel warm voor deze ‘dienaar der dienaren.’ Hij reikt uit naar de mensen en met zijn warme voorkomen doet hij de term ‘papa’ eer aan.

Franciscus constateert terecht dat sommige mensen zich helaas ‘veroordeeld’ voelen door de mening van de Kerk. En hij ziet ook heel scherp dat dit komt doordat zij het gevoel hadden naar een negatieve boodschap te moeten luisteren. Als mensen in plaats daarvan naar een positief voorbeeld kunnen kijken, kunnen zij misschien veel eerder tot inkeer komen.

Franciscus is dat positieve voorbeeld. Hij noemt zichzelf een zondaar en tegelijkertijd is hij een toonbeeld van naastenliefde. Zolang christenen op die manier zichtbaar aanwezig zijn in de wereld, vormen zij een inspiratie voor mensen. Dan zul je steeds minder mensen horen die zich veroordeeld voelen en steeds meer die God om hulp en vergeving vragen voor hun tekortkomingen. En in deze gevallen heeft nu juist de katholieke Kerk, in navolging van Christus, altijd gezegd: “Ik veroordeel u ook niet. Ga nu maar, en zondig voortaan niet meer.” (Joh. 8:11)