God onder de microscoop

• Jaap de Wit
• 5 september 2013
• Een rooms sausje
• 2

In mijn vorig artikel over de Mythe van Vooruitgang, merkte ik op dat wetenschap en religie hand in hand gaan. Ik kreeg daarop een reactie van een gereformeerde lezer die aangaf dat hij vaak de vraag kreeg (en zelf ook wel eens had gesteld) hoe het komt dat men tot in het diepst van het heelal kan kijken en met microscopen tot op het kleinste niveau kan inzoomen, maar men nog steeds geen spoor van God heeft gevonden.

De bewijslast

Ik zie soms dat christenen deze vraag beantwoorden door te stellen dat er nu eenmaal nog veel is dat door de wetenschap nog niet is ontdekt. Het probleem met dit antwoord is dat je daarmee suggereert dat God wetenschappelijk bewijsbaar zou zijn. Maar de wetenschap houdt zich bezig met natuurlijke verschijnselen, en als je een natuurlijke oorzaak voor iets zou vinden dat als bovennatuurlijk wordt aangemerkt, dan is het daarmee dus niet meer bovennatuurlijk. De fysische wetenschappen beperken zich nu eenmaal tot metingen en waarnemingen binnen de schepping, maar kunnen zich per definitie niet bezighouden met de Schepper.

Atheïsten roepen in dit verband weleens: “Jullie doen een hypothese over het ontstaan van de wereld, namelijk dat God het heeft gedaan. Dan ligt de bewijslast dus ook bij jullie. Bewijs dus eerst maar eens dat dat zo is.” Zij hebben dan meestal (let op: niet altijd) de volgende twee misvattingen: 1) dat zij zelf geen hypothese doen omdat niet geloven een neutrale positie is, en 2) dat wetenschap de enige methode is om de waarheid te kennen.

Atheïsme is niet neutraal

Wat betreft de eerste misvatting, kan gezegd worden dat alleen agnosten een neutrale houding hebben en dus geen enkele hypothese aanhangen. De atheïst gelooft stellig dat de wereld is geschapen door alles behalve God, dat hiervoor een natuurlijke oorzaak was. Het probleem hiermee is dat natuurwetten onderdeel uitmaken van het universum. Deze bestonden dus nog niet voordat het universum bestond. Dus de stelling dat het universum een “natuurlijke” oorzaak heeft, is een stelling die niet is bewezen en ook niet bewezen kan worden, aangezien dit oorzaken zouden moeten zijn die buiten de grenzen van het ruimte-tijd continuüm liggen. Tot nu toe is geloof ik iedere cultuur in de loop van de menselijke geschiedenis ervan uitgegaan dat het ontstaan van de wereld een bovennatuurlijke oorzaak heeft, dus de stelling dat dit niet zo is, is geenszins “neutraal.” Het veronderstelt namelijk het bestaan van tot nog toe onbekende krachten, niet zijnde God, die in staat zijn een universum te creëren. Bewijs dat dan maar eens.

Enige tijd geleden riep de doorgaans toch vrij briljante Stephen Hawking dat het universum zichzelf uit het niets heeft geschapen met behulp van de zwaartekracht. Behalve dat er geen enkel wetenschappelijk bewijs bestaat dat de zwaartekracht tot een dergelijk knap staaltje knutselarij in staat is, is deze uitspraak ook nog eens volstrekt onlogisch.

Hoe kennen we de waarheid?

En daarmee beland ik bij de tweede misvatting, namelijk dat wetenschap de enige methode is om de waarheid te kennen. Ook met logica bijvoorbeeld kunnen we waarheid ontdekken. We hoeven dus niet onze rekenmachines en telescopen uit de kast te halen om de bewering van Hawking te toetsen. Iets dat niet bestaat, kan geen scheppingsdaad verrichten. De voorwaarde om te scheppen is namelijk dat de schepper allereerst zelf bestaat. Daaruit volgt logischerwijs dat iets zichzelf niet kan scheppen, aangezien het op het moment van de scheppingsdaad nog geen bestaan heeft. Hieruit kunnen we dus zonder wetenschappelijke bevindingen de waarheid afleiden dat de wereld zichzelf niet heeft geschapen.

Zo zijn er ook met behulp van logica goede argumenten voor het bestaan van God gegeven. De bekendste voorbeelden hiervan zijn die van de “eerste oorzaak” en van de “morele wetgever.” Hoewel ze op zich geen bewijs vormen, maken ze Hem wel aannemelijk en logisch.

Maar naast logica hebben we natuurlijk ook nog de goede, ouderwetse getuigenverklaringen. Mijn kritische lezer merkte tevens op dat wonderen niet wetenschappelijk aantoonbaar zijn. Dat is uiteraard waar. Maar er zijn in de loop van de geschiedenis zoveel getuigen geweest van wonderen. Juist het feit dat deze gebeurtenissen wetenschappelijk niet aantoonbaar zijn, maakt ze zo wonderbaarlijk. Als er dus ontelbare getuigen zijn van wonderen en bovennatuurlijke verschijnselen, dan is het toch eigenaardig om te geloven dat ze niet bestaan omdat we ze niet kunnen meten of reproduceren. Ik zie hierin een moderne tendens dat de wetenschap zodanig wordt overschat, dat dingen blijkbaar niet worden geacht te bestaan als ze niet eerst wetenschappelijk bewezen zijn.

Rollen varkens graag in de modder?

Vandaar dat men ook soms de meest absurde wetenschappelijke onderzoeken doet. Zo toonde een studie onder 3.300 mannen en vrouwen aan dat het dragen van hoge hakken pijn aan je hielen kan veroorzaken; waren er 12 verschillende studies voor nodig om tot de conclusie te komen dat mensen met verhoogde alcoholpromillages in hun bloed eerder geneigd zijn tot onveilige seks dan nuchtere mensen; en heeft men gelukkig inmiddels ook becijferd dat mensen bij een hartaanval veel betere overlevingskansen hebben wanneer de alarmdiensten worden gebeld dan wanneer zij een taxi naar het ziekenhuis nemen. Normale mensen wisten dit natuurlijk allang, maar blijkbaar bestaat iets pas voor wetenschappers als ze het hebben onderzocht.

Zo heeft men pas in 2011 wetenschappelijk aangetoond dat varkens het leuk vinden om in de modder te rollen. Voor varkens is deze erkenning misschien een opluchting, maar in de duizenden jaren daarvoor had iedere boer je twee dingen kunnen vertellen: 1) varkens rollen graag door de modder en 2) de wonderen zijn de wereld nog niet uit. Het eerste had hij met zijn eigen ogen gezien, en het tweede was al door zo veel mensen ervaren dat het wel waar moest zijn.

Hoe- en waarom-vragen

Als er dus bijvoorbeeld wonderbaarlijke genezingen zijn, die door artsen zijn beoordeeld en waarbij zij tot de conclusie moesten komen dat zij geen natuurlijke verklaring voor de genezing konden vinden, dan concluderen normale mensen dat hier sprake is van een wonder. Maar voor anderen is het feit dat er geen wetenschappelijke verklaring voor is een reden om ook de gebeurtenis, die toch duidelijk heeft plaatsgevonden, te ontkennen. Men zegt wel eens dat het niet rationeel is om in wonderen te geloven, maar ik denk eerder dat het niet rationeel is om er niet in te geloven alleen maar omdat er geen wetenschappelijk model is dat een gebeurtenis kan verklaren die talloze mensen gezien en gedocumenteerd hebben.

De wetenschap is een mooi gereedschap waarmee we waarheden kunnen ontdekken over hoe de wereld in elkaar zit. Maar we moeten geen oogkleppen opzetten en denken dat de wetenschap het enige gereedschap is. De waarheid omvat namelijk meer dan alleen hoe-vragen. Het omvat ook waarom-vragen. Het ligt niet in de aard van de wetenschap om deze te beantwoorden. Zoals Chesterton eens schreef: “Wetenschap moet ons geen filosofie opleggen, net zo min als dat een telefoon ons moet vertellen wat we moeten zeggen.”

Voor sommigen zijn hoe- en waarom-vragen identiek, en zodoende wordt wetenschap door hen gezien als het ultieme antwoord op de vragen des levens. Dus wanneer je deze mensen vraagt waarom wij bijvoorbeeld liefde voelen, dan antwoorden zij ofwel dat dat evolutionair zo bepaald is, ofwel dat dat komt omdat ons lichaam een levende scheikundedoos is die chemische stofjes aanmaakt die wij omschrijven als liefde. Als je hoe en waarom op die manier aan elkaar gelijk stelt, dan maak je de waarheid een stuk kleiner dan dat hij is, en haal je in dit voorbeeld ook nog eens de magie weg uit de liefde. Het is misschien aardig om te weten hoe liefde op wetenschappelijk niveau in elkaar steekt, maar ik vind het duizend maal mooier om na te denken over waarom het zo is. Mijn gevoel zegt: omdat God Liefde is, en Hij ons naar zijn beeld heeft geschapen.

Mijn godsbewijs

Heb ik hier bewijs voor? Zit Hij soms verscholen in de atomen of chemische stofjes? Nee. Je kunt Hem niet onder een microscoop leggen om Hem te vinden. Maar je mag wel vragen stellen. Je mag kritisch onderzoeken. Dit doen we allemaal.

Ik vind het zelf ook erg interessant om me in het geloof te verdiepen; om de logica ervan in te zien. Ik stel graag vragen en iedere keer kom ik er weer achter dat het christendom bij uitstek het geloof van de Rede is. Steeds zie ik hoe kritische vragen op zo een mooie, zinvolle manier beantwoord kunnen worden. Het stellen van vragen en het kritisch onderzoek zit ons mensen in het bloed en kan ons ook helpen om dichter bij God te komen. Jezus liet Thomas zelfs de opening in zijn zijde voelen toen deze dit nodig had om te kunnen geloven. Hoewel ik denk dat Hij dit met liefde en geduld deed, merkte Hij direct daarna wel op: “Zalig zij, die niet gezien hebben en toch geloven.” En ik moet eerlijk bekennen dat ik me eigenlijk pas daadwerkelijk gelukkig voel op de momenten waarop ik even helemaal geen vragen heb. De momenten waarop ik in stilte mijn handen vouw, mijn ogen sluit, en met vertrouwen en overtuiging in mijn hart kan zeggen: “Bedankt, Heer.”